|
Բյուրեղները բազմանիստի տեսք ունեցող պինդ մարմիններ են, որոնցում մասնիկները՝ ատոմները, իոնները և մոլեկուլները, ունեն կանոնավոր, տարածության մեջ կրկնվող դասավորություն: Յուրաքանչյուր միներալային նյութի բնորոշ է բյուրեղային իր ձևը, որը կախված է նրա քիմիական կազմից և կառուցվածքից, ինչպես նաև բյուրեղացման պայմաններից: Ամորֆ նյութերը, օրինակ՝ ապակին, պարաֆինը, խեժերը, բյուրեղներ չեն առաջացնում: Բնական կամ տեխնիկական պինդ նյութերի զգալի մասը բազմաբյուրեղային են և կազմված են անկանոն կողմնորոշված, մանր բյուրեղային հատիկներից: Այդպիսիք են ապարներից շատերը, մետաղները և համաձուլվածքները: Առանձին խոշոր բյուրեղները կոչվում են միաբյուրեղներ: Բոլոր բյուրեղներին բնորոշ են ճկունությունը, կարծրությունը և երկբեկումը (բացի խորանարդային համակարգից): Բնության մեջ հանդիպում են տարբեր մեծության՝ մի քանի միլիմետրից մինչև մի քանի մետր և հարյուրավոր կիլոգրամներ զանգված ունեցող բյուրեղներ: Բյուրեղներն օգտագործվում են տեխնիկայի և արդյունաբերության տարբեր բնագավառներում: Քվարցի բյուրեղներն օգտագործում են ռադիոտեխնիկայում, կալցիտինը՝ օպտիկայում, ալմաստինը՝ հորատման աշխատանքներում, կտրող և հղկող սարքերում, ռուբինի և շափյուղայի բյուրեղները՝ ճշգրիտ սարքերում: Ժողովրդական տնտեսության տարբեր բնագավառներում կիրառվում են նաև արհեստական բյուրեղներ:
Բյուրեղացանցեր Բյուրեղներում մասնիկների կանոնավոր դասավորությունը հիշեցնում է հերթագայվող հանգույցներով ցանցի կառուցվածք, որտեղից էլ առաջացել է բյուրեղացանց անվանումը: Տարբերում են իոնային, ատոմային, մոլեկուլային և մետաղական բյուրեղացանցեր: Իոնային բյուրեղացանցի հանգույցներում գտնվում են հակադիր լիցքերով իոններ: Այդպիսի բյուրեղացանց ունեն աղերը: Ատոմային բյուրեղացանցի հանգույցներում գտնվում են միմյանց հետ կովալենտային կապերով կապված առանձին ատոմներ: Ատոմային բյուրեղացանց ունեն ածխածինը, սիլիցիումը, բորը, գերմանիումը, կարբորունդը, քվարցը, վանակատը և ավազը: Մոլեկուլային բյուրեղացանցի հանգույցներում մոլեկուլներ են, որոնց միջև գործող ուժերը համեմատաբար թույլ են: Մոլեկուլային բյուրեղացանց ունեն սառած գազերը՝ հալոգենները, ջրածինը, ազոտը, թթվածինը, օզոնը, ածխաթթվական գազը («չոր սառույց»), սպիտակ ֆոսֆորը, շաքարը և սառույցը: Մետաղական բյուրեղացանցի հանգույցներում գտնվում են մետաղի ատոմները՝ կապված մետաղական կապով:
Բյուրեղացում Գազային, հեղուկ և ամորֆ վիճակից նյութի անցումը բյուրեղային վիճակի կոչվում է բյուրեղացում: Բյուրեղացումը կատարվում է գերհագեցած լուծույթներից, գերսառեցված հալույթներից, գոլորշիներից և ուղեկցվում է ջերմության անջատմամբ: Ջրի բյուրեղացումը կարևոր նշանակություն ունի մթնոլորտում և հողում ընթացող երևույթների համար: Կիսահաղորդչային, օպտիկական, պիեզոէլեկտրական և այլ նյութերի ստացման, ինչպես նաև մետաղաձուլության հիմքում ընկած է բյուրեղացման երևույթը: Բյուրեղացումը լայն կիրառություն ունի նաև քիմիական, սննդի արդյունաբերության մեջ և դեղագործության առանձին ոլորտներում: |
