 | Հերոդոտոս Մ. թ. ա. մոտ 485 թ., ք. Հալիկառնաս (այժմ՝ ք. Բոդրում՝ Թուրքիայում) Մ. թ. ա. մոտ 425 թ. |
 | Աշխարհի քարտեզը` ըստ Հերոդոտոսի (մ. թ. ա. V դար) |
Հին հույն պատմիչ Հերոդոտոսի «Պատմությունը» Արիստոտելը համարել է պատմագրության օրինակելի նմուշ, իսկ Ցիցերոնը (Կիկերոն) նրան անվանել է Պատմահայր:
Հերոդոտոսը երիտասարդ տարիքից պայքարել է իշխող կարգերի դեմ, որի պատճառով հալածվել և ստիպված լքել է հայրենի քաղաքն ու բնակություն հաստատել Սամոս կղզում: Հույն-պարսկական պատերազմների (մ. թ. ա. 500–449 թթ.) ավարտից հետո տեղափոխվել է Աթենք, շփվել հունական մշակույթի երևելի գործիչների հետ, որոնք համախմբվել էին խոշոր պետական գործիչ Պերիկլեսի շուրջը: Մոտ 10 տարի (մ. թ. ա. 455–445 թթ.) շրջագայել է բազմաթիվ երկրներում (Սև ծովի ավազանի հունական գաղութներում, սկյութների երկրում, Կողքիսում, Կիպրոսում, Եգիպտոսում, Իտալիայում, Բաբելոնում, Պարսկաստանում և այլուր), ծանոթացել նրանց ժողովուրդներին ու պատմությանը: Մ. թ. ա. մոտ 443 թ-ին Աթենքից տեղափոխվել է Թուրիա (Հարավային Իտալիա): Աթենքում է գրել իր նշանավոր երկը, որն Ալեքսանդրիայի գիտնականները բաժանել են 9 գրքի և պայմանականորեն անվանել «Պատմություն». բովանդակում է հունական աշխարհի և Արևելքի 240 տարվա պատմությունը: Հերոդոտոսի երկն արժեքավոր նյութեր է պարունակում նաև հայոց պատմության հնագույն շրջանի մասին: Այն առաջին պատմագրական աշխատությունն է, որտեղ հավաստի տեղեկություններ կան Հին Հայաստանի պատմական աշխարհագրության, Հայաստանի վարչաքաղաքական ու տնտեսական վիճակի, հասարակական-քաղաքական հարաբերությունների, զինուժի և այլ բնագավառների վերաբերյալ: Խոսվում է Աքեմենյանների գերիշխանության շրջանում Հայաստանից գանձվող հարկերի, պարսկական բանակի կազմում հայկական զորքի և նրա հանդերձանքի մասին: Ուշագրավ է Հայաստանի և Միջագետքի միջև Եփրատ գետով կատարվող առևտրի նկարագրությունը: Հերոդոտոսն առաջին պատմիչն է, որ որոշակի ծրագրով է շարադրել համաշխարհային պատմությունը՝ օգտագործելով գրավոր և բանավոր աղբյուրներ, վիմագիր արձանագրություններ, ճանապարհորդությունների ընթացքում հավաքած տեղեկություններ և այլ նյութեր: Պատմիչը բարձր է գնահատել հայրենասիրությունը, որի լավագույն օրինակը համարել է աթենացիներինը: Հերոդոտոսը նաև աշխարհագրական գիտության հիմնադիրներից է: Հերոդոտոսի «Պատմությունը» հայերեն է թարգմանել պատմաբան և աղբյուրագետ Սիմոն Կրկյաշարյանը («Պատմություն ինը գրքից», 1986 թ.):
«Արմենիայում, որը գտնվում է Ասորեստանից վերև, նրանք (հայերը) կտրում են ուռիները, (որոնցով) պատրաստում են նավի կողերը և դրանք պատում կաշվե ծածկով, նավի հատակի նման: Ամբողջ նավը լցնում են ծղոտով, բեռնում այն և թողնում հոսանքն ի վար: Դրանցից ամենախոշորներն ունեն հինգ հազար տաղանդ տարողություն: Յուրաքանչյուր նավի մեջ կա մեկ կենդանի գրաստ, իսկ խոշորների մեջ՝ մի քանիսը: Նավելով Բաբելոն հասնելուց և բեռը ծախելուց հետո նրանք վաճառքի են հանում նաև նավի կմախքը և ամբողջ ծղոտը, իսկ կաշիները բարձում են գրաստների վրա և վերադառնում արմենների մոտ: Քանզի գետն ի վեր ոչ մի կերպ հնարավոր չէ նավել՝ գետի արագության պատճառով: Այդ է պատճառը, որ նրանք նավերը պատրաստում են ոչ թե փայտից, այլ կաշվից: Երբ նրանք, գրաստները քշելով, հետ են դառնում արմենների մոտ, նույն ձևով պատրաստում են ուրիշ նավեր»: Հերոդոտոս, «Պատմություն» |
