 | Շագալ Մարկ 1887 թ., ավան Լիոզնո (ք. Վիտեբսկի մոտ), Բելառուս 1985 թ., ք. Սեն Պոլ դե Վանս, Պրովանս, Ֆրանսիա |
 | Մ. Շագալի հուշարձանը Վիտեբսկի տուն-թանգարանի բակում (1997 թ., քանդակագործ` Վալերի Մոգուչի) |
 | Մ. Շագալ. Փարիզի «Գրանդ օպերա» թատրոնի առաստաղի որմնանկարները (1964 թ.) |
 | Մ. Շագալ. «Ծննդյան օրը» (1915 թ.) |
Նկարիչ Մարկ Շագալը XX դարի մոդեռնիզմի նշանավոր ներկայացուցիչներից է:
Մարկ Շագալը (ազգությամբ` հրեա) սովորել է սինագոգին (հրեական աղոթատուն) կից դպրոցում, ապա՝ աշխարհիկ վարժարանում: Նկարչության առաջին դասերն առել է ժամանակի ռեալիստ պրոֆեսիոնալ նկարիչներից: 1907–09 թթ-ին Շագալը Սանկտ Պետերբուրգում աշակերտել է հայտնի բեմանկարիչ Լեոն Բակստին, ստեղծել «Ննջեցյալ» (1908 թ.), «Սև ձեռնոցներով հարսնացուն» (1909 թ.) նկարները: 1910–14 թթ-ին Փարիզում մասնակցել է «Անկախների» և «Աշնանային» սալոնների ցուցահանդեսներին, շփվել ավանգարդիստ արվեստագետների հետ, կատարելագործել է իր ինքնատիպ գեղարվեստական տեխնիկան, ստեղծել «Ես և գյուղը» (1911 թ.), «Ինքնանկար», «Ջութակահար» (երկուսն էլ՝ 1912 թ.) և այլ գործեր: 1914 թ-ին Բեռլինում բացել է իր առաջին անհատական ցուցահանդեսը, արժանացել մեծ ճանաչման: Նույն թվականին Շագալը Վիտեբսկում կազմակերպել է ցուցահանդեսներ, բացել թանգարան, իսկ 1917 թ-ից ղեկավարել է Վիտեբսկի արվեստի դպրոցը: Այս շրջանի լավագույն գործերից են «Րաբբին Վիտեբսկից» (1914 թ.), «Կրկնակի դիմանկար՝ մեկ բաժակ գինով» (1917 թ.), «Ծննդյան օրը» (1913–23 թթ.) և այլն: 1922 թ-ին նկարիչն ապրել է Բեռլինում, 1923 թ-ից՝ Փարիզում, որտեղ հրատարակիչ Ամբրուազ Վոլլարի պատվերով պատկերազարդել է Նիկոլայ Գոգոլի «Մեռած հոգիներ» վեպը, Ժան դը Լաֆոնթենի «Առակները», նաև Աստվածաշունչը: 1941–48 թթ-ին Շագալը բնակվել է ԱՄՆ-ում, որտեղ ստեղծել է «Փետուրներ և ծաղիկներ» (1943 թ.), «Նրա շուրջը» (1945 թ.), «Հարսանեկան մոմեր» (1945 թ.), «Նոկտյուռն» (1947 թ.) և այլ գործեր: 1945 թ-ին Նյու Յորքում ձևավորել է Իգոր Ստրավինսկու «Հրեղեն հավք» բալետի բեմադրությունը: 1948 թ-ին Շագալը վերադարձել է Ֆրանսիա, հաստատվել է Ռիվերայում: 1953–56 թթ-ի ստեղծագործության մեջ գերակշռում են Փարիզը և Վիտեբսկը պատկերող կտավները: 1958 թ-ին նկարիչը ձևավորել է Մորիս Ռավելի «Դափնիս և Քլոե» բալետի բեմադրությունը: Շագալը հեղինակ է նաև մի շարք դեկորատիվ գործերի (Մոսկվայի հրեական կամերային թատրոնի պաննոն, Մեցի կաթոլիկական տաճարի և Երուսաղեմի բժշկական կենտրոնի մի քանի խճանկարներ ու վիտրաժներ): 1964 թ-ին Շագալը մշակել է Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի շենքի ճակատի ապակեպատ հատվածը և Փարիզի «Գրանդ օպերա» թատրոնի ներքին ձևավորման նոր նախագիծը, 1966 թ-ին ավարտել Նյու Յորքի «Մետրոպոլիտեն» օպերային թատրոնի որմնանկարները: 1967 թ-ին «Մետրոպոլիտենում» ձևավորել է Վոլֆգանգ Ամադեուս Մոցարտի «Կախարդական սրինգ» օպերայի բեմադրությունը: Շագալի արվեստին բնորոշ է իրականության ընդգծված սուբյեկտիվ ընկալումը, որն արտացոլում է Արևմուտքի մտավորականության հոգևոր ճգնաժամը: Նրա ստեղծագործությունների մեծ մասը սերտորեն կապված է իր մանկությանը և հրեական կենցաղին, որոնցից քաղված պատկերները խորհրդանշական են և առեղծվածային: Շագալի կտավներում առարկաներն անիրական տարածության մեջ ունեն անսովոր դասավորություն, գծանկարն էսքիզային է և անորոշ, գունաշարը՝ վառ ու ֆանտաստիկ («Վիտեբսկի վրա», 1914 թ.): Շագալն անհատական ցուցահանդեսներ է ունեցել Շվեյցարիայում (1933 թ.), Նյու Յորքում (1946 թ.), Մոսկվայում, Լենինգրադում (1973 թ.): 1973 թ-ին Նիսում բացվել է Շագալի թանգարանը, 1997 թ-ին Վիտեբսկում՝ տուն-թանգարանը: 1977 թ-ին Լուվրի թանգարանում տեղադրվել է նրա նկարների մշտական ցուցադրությունը: Շագալի գործերից պահվում են տարբեր երկրների ցուցասրահներում, «Ամառանոցը» (1912 թ.)՝ ՀԱՊ-ում: Շագալը գրել է «Իմ կյանքը» (1931 թ.) գիրքը:
«Արվեստը նախ և առաջ հոգեվիճակ է: Իսկ մեղավոր երկրի վրա քայլողներիս հոգին սուրբ է»: Մարկ Շագալ «Շագալի գլխում երևի հրեշտակ է ապրել»: Պաբլո Պիկասսո, նկարիչ |
