 | Ջոյս Ջեյմս 1882 թ., Դուբլին, Իռլանդիա 1941 թ., Ցյուրիխ, Շվեյցարիա |
 | Ջ. Ջոյսի հուշարձանը Դուբլինում (1990 թ., քանդակագործ՝ Մարջորի Ֆիտցգիբոն) |
Իռլանդացի գրող Ջեյմս Ջոյսը մոդեռնիստական և հետմոդեռնիստական արձակի նշանավոր ներկայացուցիչներից է: Նրա ստեղծագործությունն առանձնանում է խորհրդանշական մեկնաբանություններով և հոգեբանական վերլուծության վարպետությամբ:
Ջեյմս (իսկական անունը՝ Ջեյմս Ավգուստին Ալոիսյուս) Ջոյսը 1888–93 թթ-ին սովորել է Դուբլինի ճիզվիտական դպրոցում, 1897 թ-ին ավարտել է «Բելվեդեր» քոլեջը, 1902 թ-ին՝ համալսարանը: 1904 թ-ին հեռացել է Իռլանդիայից՝ իր հոգևոր ուսուցչի՝ Հենրիկ Իբսենի նման հրաժարվելով փարիսեցի հասարակության որդեգրած արժեքներից և հատկապես այդ հասարակության ստրկացրած արվեստից: Ապրել է Փարիզում, Ցյուրիխում: Սովորել է բժշկություն և երաժշտություն: Եղել է լրագրող, ուսուցիչ: 1907 թ-ին հրատարակել է քնարական բանաստեղծությունների «Կամերային երաժշտություն» ժողովածուն: Ջոյսը հայտնի է դարձել «Դուբլինցիներ» (1914 թ.) պատմվածաշարով. անգլիական և իռլանդական գրականությունների մեջ առաջին անգամ պատկերել է եվրոպական մեծ քաղաքի միջին խավի կյանքն ու առօրյան: Գրողը քննադատել է դուբլինյան հասարակության անտարբերությունը, բացահայտել քաղաքի թշվառությունն ու սոցիալական չարիքի արմատները, ներկայացրել ընտանեկան հարաբերությունների անկումը: «Նկարչի դիմանկարը երիտասարդ հասակում» (1916 թ.) վեպում Ջոյսը պատկերել է գլխավոր հերոսի՝ նկարիչ Ստիվեն Դեդալուսի (կերպարում առկա են ինքնակենսագրական տարրեր) հոգևոր զարգացումը, պայքարը բարոյական և կրոնական «անառարկելի ճշմարտությունների» դեմ: Նա ըմբոստանում է արվեստին թշնամի հասարակության դեմ, հրաժարվում կեղծ ազգային արժեքներից և նվիրվում ստեղծագործական աշխատանքին՝ այն համարելով միակ բարձրագույն արժեքը: Ջոյսի ստեղծագործության գլուխգործոցը՝ «Ուլիս» (1922 թ.) վեպը, XX դարի համաշխարհային արձակի բարձրակետերից է: Գրողը պատկերել է դուբլինցի հրեա Լեոպոլդ Բլումի 1 օրը՝ 1904 թ-ի հունիսի 16-ը (այդ օրը գրողի երկրպագուներն ամբողջ աշխարհում նշում են որպես Բլումի օր): Գրողը ձգտել է հաղորդել ոչ թե առկա, այլ մարդկանց գիտակցության մեջ անդրադարձված իրականությունը (պատկերման այս ձևը գրականության մեջ հայտնի է որպես «գիտակցության հոսքի» ուղղություն), ներկայացրել է գործող անձանց կյանքի մութ ու արգահատելի կողմերը, իռլանդական նյութապաշտ հասարակության անմարդկային օրենքները, սոցիալական, քաղաքական ու հոգևոր վիճակը, ծուլությունն ու ագահությունը, կեղծ զգայականությունը, բարոյական արժեքների անտեսումը: Գրողը խախտել է վեպի ավանդական կառուցվածքը. մարդկանց կյանքի ուղիները խաչաձևվում են ոչ միայն առօրյայում, այլև Իթակեի արքա Ոդիսևսի առասպելում: «Դրամա և կյանք» (1900 թ.), «Ամբոխի օրը» (1901 թ.) հոդվածներում շոշափել է գեղեցիկի ու ճշմարտության փոխհարաբերության հարցեր, արվեստագետին համարել է ընտրյալ, իսկ «Իռլանդիան՝ սրբերի և իմաստունների կղզին» (1907 թ.) հոդվածում անդրադարձել է Իռլանդիայի քաղաքական ու մշակութային կյանքին: «Ֆինեգանի հոգեհացը» (1939 թ.) վեպում Ջոյսը դիմել է բառաստեղծման յուրօրինակ հնարամտության. հրաժարվել է շարահյուսական ավանդական միջոցներից: Վեպի հերոսը՝ Իրուիբերին, ընդվզում է դաժան ու սարսափազդու աշխարհի, չարիքի ու թշվառության դեմ: Ջոյսը գրել է բանաստեղծություններ, դրամաներ, հոդվածներ, թարգմանել Մորիս Մետեռլինկի, Հենրիկ Իբսենի, Պոլ Վեռլենի, Գերհարդ Հաուպտմանի ստեղծագործություններից: Ջոյսի հուշարձանները (24) կանգնեցվել են Դուբլինում, Ցյուրիխում, Տրիեստում, Մոսկվայում և այլուր: Իռլանդիայում նրա պատկերով թողարկվել է թղթադրամ (10 ֆունտ ստեռլինգ): «Ուլիս» վեպի հիման վրա նկարահանվել է կինոնկար (1967 թ., ռեժիսոր՝ Ջոզեֆ Ստրիկ):
«Ես չեմ լինի ստրուկը այն բանի, ինչին այլևս չեմ հավատում՝ լինի դա իմ ընտանիքը, հայրենիքը կամ կրոնը»: «Ինչ կարող է շահել այն մարդը, որը տիրացել է աշխարհին, սակայն կորցրել է իր հոգին»: Ջեյմս Ջոյս «Ջեյմս Ջոյսը գրականություն, հատկապես՝ անգլիալեզու, մտավ այն ժամանակ, երբ նրա հանճարի գալուստն այլևս անհետաձգելի էր»: Վիլյամ Սարոյան, գրող |
