Կենդանիների վարք ասելով՝ հասկանում ենք բոլոր այն գործողությունները, որոնք կատարում են կենդանիները: Նրանք կարող են կեր փնտրել և սնվել, վտանգի պահին զգուշանալ թշնամիներից, զույգ փնտրել բազմացման համար, սերունդ տալ և խնամել նրանց: Կենդանիների վարքի մաս է կազմում նաև քունը:
Կենդանիների վարքի մեջ կարելի է առանձնացնել առանձին գործողությունների հաջորդականությունը՝ որպես պատասխան իրադրության փոփոխություններին: Այդպիսի փոփոխությունները կոչվում են գործարկման մեխանիզմներ և կարող են ունենալ ներքին ծագում: Օրինակ՝ եթե ամբողջ սնունդն օրգանիզմում մարսվում է, կենդանին սկսում է քաղց զգալ: Այդ զգացողությունը գործարկող մեխանիզմ է կեր հայթայթելու համար: Կենդանին, գործի դնելով զգացողության օրգանները, հակազդում է արտաքին գրգռիչների վրա և որոշում՝ որն է ուտելի, որը՝ ոչ: Օրինակ՝ վագրակատուն քաղց զգալիս դուրս է գալիս որսի: Նա տեսնում է մեծ այծքաղներ, բայց ուշադրություն չի դարձնում, իսկ վիթ տեսնելը գործարկող մեխանիզմ է նրան հետապնդելու համար:
Բնազդներ և ուսուցանում
Շատ կենդանիներ իրենց պահում են այնպես, կարծես շատ խելացի են: Սակայն, հաճախ նրանց գործողությունները զուտ ինքնաբերաբար կատարվող հակազդեցություններ են և չեն կարող փոփոխվել:
Գոյություն ունեն այդպիսի գործունեության բազմաթիվ օրինակներ, որոնք ուսուցում չեն պահանջում: Այդ երևույթը բնազդային վարքի դրսևորում է, սակայն շատ կենդանիներ ընդունակ են սովորել և սեփական փորձով փոխել իրենց վարքագիծը:
Շատ ողնաշարավորներ իրենց վարքագծում օգտագործում են նաև ձեռք բերած փորձը: Հաճախ կենդանիների գործողությունները բնածին և ձեռքբերովի վարքի տարրերի զուգակցումներ են: Օրինակ՝ բոլոր կենդանիների ձագերը ծնված օրից կարող են ինքնուրույն սնվել, բայց չգիտեն՝ ինչը կարելի է ուտել, ինչը՝ ոչ, և դա հասկանում են միայն համտեսելով: Թռչունի ճուտիկը կտցում է ցանկացած մանր առարկաներ, օրինակ՝ քարեր, բայց հենց ճանաչում է բնական կերը, այլևս ուշադրություն չի դարձնում ոչ ուտելի բաներին:
Կենդանիների «լեզուն»
Կենդանիների շատ տեսակներ ապրում են խմբերով և միմյանց հետ հաղորդակցվելու կարիք ունեն: Յուրաքանչյուր կենդանի ունի իր լեզուն՝ չնայած որոշ հնչյուններ (օրինակ՝ տագնապի ազդանշանները) հասկանում են տարբեր տեսակների ներկայացուցիչները: Բայց, օրինակ, միևնույն տան մեջ ապրող կատուներն ու շները չեն հասկանում միմյանց լեզուն:
Կենդանիները կարող են հաղորդակցվել տարբեր եղանակներով: Նրանցից շատերը տեղեկություններ են փոխանակում հոտերի միջոցով, օրինակ՝ նրանք իրենց գրաված տարածքի շուրջը թողնում են հոտ արձակող նշաններ: Կենդանիներն օգտագործում են նաև կեցվածքի (մարմնի և նրա մասերի դիրքի) լեզուն:
Հաճախ պարզ ազդանշան տալու համար կենդանին ցուցադրում է մարմնի առավել գունավորված մասերը (օրինակ՝ փուփուլը, պոչը): Մոտ տարածության վրա կենդանիները կարող են հաղորդակցվել դիմախաղի օգնությամբ: Հաղորդակցման այդ եղանակը կարևոր է կաթնասունների շատ տեսակների համար: Հետևեք շներին և ուշադրություն դարձրեք, թե ինչպես են բացում բերանը, կկոցում աչքերը, սեղմում կամ ցցում ականջները, վեր բարձրացնում շրթունքները, որպեսզի արտահայտեն իրենց վերաբերմունքը տվյալ իրադարձությունում:
Կապիկները և որոշ թռչուններ կարող են արտաբերել մինչև 25 հնչյուն՝ խիստ որոշակի նշանակությամբ:
Կենդանիների որոշ տեսակների բնորոշ է ձայնային ազդանշանների լեզուն:
